عرت مومنان دربی‌نیازی از دیگران
موضوع بی‌نیازی انسان و خود را بی‌نیاز نشان دادن، یکی از امور پسندیده عقلی و شرعی است؛ مخصوصاً در جامعه پیچیده امروزی که بعضی نقطه ضعفها اسباب دردسر می‌شوند؛ اهلبیت ما به این موضوع توجه کرده و مؤمنان را از این کار بازداشته‌اند؛ امام حسن عسکری (علیه السلام) که در آستانه شهادتش هستیم، در حدیثی در این مورد بیان می‌کند: «ما أَقْبَحَ بِالْمُؤْمِنِ أَنْ تَکُونَ لَهُ رَغْبَةٌ تُذِلُّهُ[1] چه زشت است براى مؤمن، دلبستگى به چیزى که او را خوار دارد.»
بی‌نیازی، حاصل رفتار حساب شده مؤمن
چنانکه در بالا هم گفته شد، شخص مؤمن و مسلمان، نباید به این و آن رجوع کرده و در پی رفع نیازش باشد (در همه زمینه‌ها، ولی غالباً هر گاه سخن از نیاز انسان می‌شود، نیاز مالی بیشتر به ذهن می‌رسد) بلکه باید با قناعت و مناعت طبع خود، شخصیت موجهی را از خود به نمایش بگذارد.
چه بسا انسان با قرض گرفتن پول از این و آن، انگشت نما شود؛ چنانکه حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: «اِیّاکُمْ وَ الدَّیْنَ فَاِنَّهُ مَذَلَّةٌ بِالنَّهارِ، وَ مَهَمَّةٌ بِاللَّیلِ وَ قَضاءٌ فِى الدُّنْیا وَ قَضاءٌ فِى الآْخِرَةِ [2] زیر بار بدهى نروید زیرا بدهکارى، خوارى روز و اندوه شب است و در دنیا و آخرت، عواقب دارد.»
نکته: لازم به ذکر است گر چه قرض دادن به دیگران، هم از لحاظ شرعی و هم عقلی پسندیده است، ولی قرض گرفتن، الا در موارد ضرورت و نیاز، مورد پسند نیست، عواقب قرض گرفتن و مشکلات حاصل از آن را کم و بیش در زندگی خود یا اطرافیان خود دیده‌ایم؛ خلق و خوی انسان را تنگ می‌کند، اعتماد بنفس انسان را پایین می‌آورد و...
حتی احادیث اهلبیت (علیهم السلام) پا را از این هم فراتر نهاده و فرموده‌اند که مؤمن کار اشتباهی نکند که به معذرت خواهی او منتهی شود؛ چنانکه در حدیثی مشابه حدیثِ فوق که از امام حسن عسکری (علیه السلام) بود، امام صادق (علیه السلام) در پاسخ راوی که مصداق خواری مؤمن را پرسیده بود، می‌فرماید: «یَدخُلُ فیما یَعتَذِرُ مِنهُ[3] دست به کارى بزند که موجب عذرخواهى شود.»
نکته مهم: البته عدم معذرت‌خواهی مؤمن در حدیث فوق، به معنی غرور بیجا و عدم مسؤلیت‌پذیری شخص مؤمن و مسلمان نیست، بلکه تدبیر و رفتار همراه با دقتِ مؤمن را می‌رساند که کاری نمی‌کند که کسی از او ایرادی (بجا) بگیرد و او مجبور به عذرخواهی شود؛ و گرنه شخص مؤمن و مسلمان، می‌بایست بخاطر تقوای الهی، مسؤلیت‌پذیری بیشتری داشته و در صورت اشتباه در کارش، آن را قبول کرده و در صورت لزوم عذرخواهی هم بکند.
رفع نیاز انسان، با مراجعه به اهلش
گفتیم که بنای اولیه مؤمن باید بر بی‌نیازی و مناعت طبع باشد، ولی در صورت نیازمندی خود (قرض و ...) شایسته است به افرادی دیندار و جوانمرد، مراجعه کند.
امام حسین (علیه السلام) در همین مورد می‌فرماید: «لاتـَرفع حــاجَتَک إلاّ إلـى أحـَدٍ ثَلاثة: إلـى ذِى دیـنٍ، اَو مُــرُوّة اَو حَسَب [3] جز به یکى از سه نفر حاجت مبر: به دیندار، یا صاحب مروت، یا کسى که اصالت خانوادگى داشته باشد.»
چه بسا در جامعه متأسفانه آدمهایی باشند که انسان برای رفع نیازش (در هر زمینه) به آنها رجوع کند، ولی آنها، انسان را در دام‌های خطرناک انداخته و زندگی انسان را تباه کنند؛ خیلی از جوانان معتاد، بر اثر رجوع کردن به انسان‌های نامطمئن (که پولدار بوده) زندگی خود را بر باد داده‌اند؛ مثال در این باره فراوان است.
نکته قابل تأمل: تمام مطالب فوق، در زمینه بی‌نیازی کشورهای اسلامی (مخصوصاً کشور خودمان) از کشورهای دیگر، نیز صدق می‌کند.
پی‌نوشتها
[1]. الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، سال چاپ: 1407 ق، ج2 ، ص320 .
[2]. همان، ج 5، ص 95.
[3]. مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، طبرسى، على بن حسن، ناشر: المکتبة الحیدریة، سال چاپ: 1385 ق، ص5.
[4]. تحف العقول، ابن شعبه حرانى، حسن بن على، ناشر: جامعه مدرسین، سال چاپ: 1404 ق، ص 247.
کلمات کلیدی: امام حسن عسکری (ع)، بی‌نیازی مؤمن، خواری
